Verslag van de ringvormige Zoneclips van 1 september 2016.

Deze ringvormige zonsverduistering, nr 39 van de 71 eclipsen die behoren tot sarosreeks 135, was te zien over centraal Afrika. Het traject van de antumbra van de Maan begon bij zonsopkomst boven de Atlantische Oceaan, bereikte het Afrikaanse continent ten zuiden van de evenaar in Gabon, trok vervolgens over de Republiek Congo (Congo Brazzaville), de Democratische Republiek Congo (DRC), Tanzania, Mozambique, de Indische Oceaan, vervolgens over de eilanden Madagascar en La Réunion en eindige bij zonsondergang boven de Indische Oceaan.   

Volgens de inmiddels alombekende weerstatistieken geanalyseerd in functie van eclipsen door de Canadese meteoroloog Jay Anderson, bevonden de beste plaatsen langs het pad van de maanschaduw zich in het zuiden van Tanzania, in Mozambique, het westen van Madagascar en op het eiland La Réunion in de Indische Oceaan.  Bijna al de eclipsgeinteresseerde reizigers en al de georganiseerde reizen kozen voor het gemakkelijk toegankelijke en van comfort voorziene La Réunion, een overzees gebied van La République Française behorende tot les Outre-Mer zoals dat in Frankrijk wordt genoemd.  Ook Astroreizen van Urania koos voor La Réunion. Hier volgt een verslag van Geert Vandenbulcke :

“Twee eclipsen waarnemen in een jaar, wat een luxe!  Na de totale zonsverduistering van 9 maart 2016 die we zagen op het Molukken eilandje Pulau Moti trokken we in augustus-september 2016 naar La Réunion en Mauritius om een ringvormige zonsverduistering waar te nemen.  Op 1 september 2016 waren we met Astroreizen in het hotel Palm & Spa nabij het stadje Saint-Joseph.  Het stadje ligt bijna op het uiterste zuiden van het eiland.  De centrale lijn lag nog een stuk zuidelijker over de Indische oceaan, zo'n 20 km van het hotel.  Het werd voor de reis al min of meer duidelijk dat er best een plan B zou voorzien worden omdat de zuid-oost zijde van het eiland meer bewolking kan hebben. En dat plan B was nodig want op 1 september was er veel bewolking boven het hotel.  Gelukkig had de organisatie ook plaatsen voorzien op een "eclipse village", meer naar het westen.  Deze plaats werd uitgekozen omdat de eclipsduur op die plaats het langst was, de centrale lijn was daar 16 km van verwijderd en de ringvormige fase van de eclips zou er zo'n 2m40s duren.  Het eclipsdorp was ingericht door de lokale autoriteiten in samenwerking met het Observatoire des Makes, een volkssterrenwacht zeg maar.  Een aantal deelnemers verkoos toch in het hotel te blijven, de overige deelnemers trokken met twee bussen naar de "Réserve naturelle Etang du Gol", nabij Saint-Louis.  Al snel kwamen we in helder weer terecht.  We werden nabij het eclipsdorp afgezet en trokken te voet door een veld waar voor veel animatie en educatie gezorgd werd zodat de geïnteresseerden in alle veiligheid de eclips konden volgen met een eclipsbril, door telescopen, op een groot videoscherm of doorheen grotere stukken Astrosolar filters die in houten panelen ingebouwd waren.  Er was ook een veld gereserveerd voor waarnemers en fotografen waar ook plaats was voor onze groep.  Daar konden we, ongestoord door het publiek, waarnemen.  Een pluim voor de organisatoren!  Een spelbreker was de nogal forse wind maar de lucht was helder en iedereen kon de eclips op zijn manier waarnemen.  Daar de Zon hoog aan de hemel stond was de beste manier nog om gewoon op de grond te gaan liggen en "relax" te kijken naar de Zon met een verrekijker of met eclipsbrilletje.  Bij een ringvormige zonsverduistering blijft het gebruik van een filter steeds nodig. Naarmate tweede contact of C2 naderde kwam er ook wat bewolking dichterbij, maar die stoorde nooit echt.  Het viel mij en nog anderen op dat de wind wat luwde toen C2 naderde en het licht en de temperatuur wat verminderden. Het wordt bij zo'n eclips natuurlijk nooit zo donker als bij een totale zonsverduistering en de corona, protuberansen en diamantring zie je allemaal niet.  Maar het was heel intrigerend om de ringvormige fase met een verrekijker of telescoop te bekijken rond de tijdstippen dat de maan- en zonsrand elkaar schijnbaar raken.  Dan zag je hoe onregelmatig die rand van de fijne lichtsikkel was door de onregelmatige rand van de Maan.  Je ziet een reeks onregelmatige lichtpuntjes ontstaan: de Baily's beads.  Bij een totale zonsverduistering, wanneer de belichting van een camera nog ingesteld is voor de corona of protuberansen, veroorzaakt dit fenomeen eerder overbelichte punten maar doordat we nu constant door een filter keken zagen we het fenomeen op een andere manier.  Waar ik voor de totale zonsverduistering in Indonesië een Skywatcher Star Adventurer en een Canon 400mm telelens had meegenomen, had ik nu weer die Star Adventurer mee en een Takahashi FS-60Q 60mm f/10 refractor, met daarop een Canon EOS 6D.  Het materiaal en de procedure werden verschillende keren uitgeprobeerd thuis, een checklist werd gemaakt en een problematische OTG kabel voor mijn ASUS tablet PC werd vervangen.  De partiële fazen voor tweede contact heb ik ongeveer om de vijf minuten gefotografeerd via de Helicon app op de tablet.  Een minuut voor C2 heb ik de app via een interval functie opnamen om de 5 seconden laten maken, zo kon ik de ringvormige fase tussen tweede en derde contact volgen met mijn 10x50 verrekijker.  Na C3 heb ik de intervalfunctie geprogrammeerd voor opnamen om de 5 minuten.  Daar de montering gericht werd in azimut met behulp van een kompas en in hoogte met de schaal op de montering stond de poolas uiteraard niet perfect op de zuidelijke hemelpool. Daardoor moest ik regelmatig de Zon weer in het centrum van het beeldveld brengen.  Via Liveview kon ik het beeld op mijn tablet zien en moest ik niet onder de camera gaan liggen om de Zon te kunnen zien door de zoeker van de camera of op het LCD schermpje van de camera.  De volledige verduistering mocht niet veel langer duren, na ruim drie uur had ik niet veel reserve meer op de accu van de tablet.  Op de kijker zat een Baader Astrosolar ND3.8 filter.  De gevoeligheid van de camera was ingesteld op 100 ISO en ik heb een constante tijd van 1/2500s aangehouden.  Tijdens de ringvormige gase had dit wellicht een wat langere belichtingstijd mogen zijn (randverzwakking van de Zon), maar uiteindelijk zijn alle foto's goed gelukt.

Slechts een paar enkelingen kozen ervoor om naar Tanzania te reizen. De meesten kozen hierbij voor Mbeya als uitvalsbasis. Dit is een vrij grote universiteitsstad van 300 000 inwoners in het Zuiden van Tanzania en de gateway naar Zambia en Malawi. Mbeya bevond zich net iets ten zuiden van het eclipspad en de meesten reisden naar de centrale lijn te Rujewa waar de Universiteit van Dar es Salaam een observatieplaats had voorzien. Tijdens de eclips, bevonden zich hier zo’n 2000 tal mensen die de eclips succesvol waarnamen.

Medelid van de VVS Thomas Goethals, reisde individueel naar Mbeya en ontmoette daar een Pools gezin met wie hij samen een wagen had gecharterd om naar de Mbozi meteoriet en de eclips te rijden. Hij vertelt verder: “We zijn bijna tot in Rujewa gereden maar iets vroeger gestopt langs de weg ongeveer op de centrale lijn: op een kleine hoogte stonden wat hutten rond een baobab

en dat leek ons een gezellige setting. De Polen hadden wat filters en

demomateriaal mee om de dorpelingen te laten meegenieten. Ondanks enkele wolken na het eerste contact hadden we geen problemen tijdens

de ringvormige fase. Er waren niet veel dieren en planten te observeren maar de haan begon toen wel te kraaien.”

Ook ondergetekende auteur was naar Tanzania gereisd, maar had Iringa als vertrekbasis gekozen. Iringa is een middelgrote stad van ongeveer 100 000 inwoners, gelegen op bijna 100 km ten Noorden van de noordelijke grens van het eclipspad. Blijkbaar was ik de enige eclipschaser met dat idee. Om vervolgens naar het eclipspad te rijden, had ik beroep gedaan op een lokaal reisbureau, Chabo Africa. Zo bevond ik mij met Ernest en twee van zijn medewerkers in de vroege ochtend van 1 september  op de A104 onderweg naar de zone van de eclips. In Mafinga, de enige stad van betekenis, namen we ons ontbijt in een lokaal hotel. Het was merkwaardig hoe de bewolking veranderde naarmate we ons verder van Iringa verwijderden. De homogeen blauwe lucht van Iringa evolueerde tot een bijna volledig overtrokken lucht toen we de hoogste toppen van het hoogplateau bereikten. Die bewolking bereikte zowat zijn hoogtepunt in het Sao Hill Forest Reserve waar zich een bosindustrie van naaldbomen heeft ontwikkeld. Noyororo was het laatste stadje vooraleer we de noordelijke grens bereikten. Het was vanaf daar nog amper 10 km te rijden en hier moest ik overwegen of het de noordelijke grens werd om een rakende eclips waar te nemen of we verder zouden rijden om blauwe luchten op te sporen in de richting van de centrale lijn. Eenmaal voorbij Noyororo deed er zich een merkwaardig transformatie voor. We reden nu bergaf een wijdgespreide vallei in, en de wolken werden merkwaardig dunner, witter en de meesten maakten weldra plaats voor een blauwe lucht gevuld met wat schapenwolkjes. Op het punt gekomen waar ik via Google Map gepland had een zijweg naar rechts te nemen, wat niet meer bleek dan een sterk beschadigde piste, besliste ik dan ook om eerst vanaf daar proberen waar te nemen met de mogelijk optie me eventueel nadien verder te verplaatsen. Mijn voorkeur ging er immers naar uit om het rijk gekartelde maanprofiel met de hieruit resulterende Baily Beads aan de noordelijke grens van het eclipspad te observeren.

En zo stopten we dan, hierbij geleid door de interactieve google maps van Xavier Jubier op mijn smartphone voorzien van een locale 4G SIM kaart. We zochten een plaats op waar geen huizen stonden en waar niet aan landbouw werd gedaan, op een zijpad wat afgezonderd van de hoofdpiste. We waren hier amper 700 meter ten zuiden van de noordelijke grens. Dan begon ik mijn bescheiden apparatuur uit te pakken en op te stellen in de Afrikaanse bush. Die bush bestond uit een vrij interessant, open, rollend landschap met hier en daar een struik en grotendeels verdorde grassen. We deden iemand stoppen die met een motor voorbijreed en gaven hem de 50 eclipsbrilletjes die ik meehad voor de lokale school. Binnen enkele minuten hadden we de hele klas rondom ons. We waren tezamen getuigen van de eerste fase van de eclips tot de een of andere gezaghebbende persoon vond dat het zo genoeg was en om ons ongestoord te laten verder werken leidde hij de kinderen naar een andere plaats, wellicht het lokale schooltje.

Waar er bij aanvang van het eerste contact nog redelijk wat gespreide cumuluswolken waren, leken die wolken geleidelijk aan te verkleinen en minder talrijk te worden. Was dit reeds een gevolg van de afkoeling door de maanschaduw, die duidelijk plaatsvond? Op deze hoogte van meer dan 1600 meter was het zowie zo al niet heel warm zoals men dat in tropische gebieden zou verwachten, doch naarmate de eclips vorderde en met de strakke wind, koelde het toch wel heel sterk af zodanig dat ik het zelfs koud begon te krijgen. Op dat ogenblik dacht ik dat de wolken geen verder probleem meer zouden vormen. Met nog 30 minuten te gaan voor C2 werden de schaduwen ook vrij scherp en begon de lichtintensiteit merkelijk af te nemen.  En dan als bij verrassing op ongeveer 20 minuten voor C2, zag ik ineens grotere en onderaan grijs gekleurde cumulswolken vanuit het oosten, als het ware uit het niets opduiken. Werden die wolken dan ter plaatse gevormd of tenminste uitgebreid door de afkoeling?  Nog 15 minuten te gaan en de wolken kwamen gevaarlijk dichterbij. Op 8 minuten voor C2 is het dan zover en een eerste grote wolk hangt voor de zon. Wat sensatie bij mijn partners want ze konden nu zonder filter kijken. Ik waarschuwde wel om toch maar niet te lang te kijken. Gelukkig passeerde de wolk vrij snel dankzij de relatief krachtige wind. Een korte opklaring en een nieuwe wolk, maar geen probleem want ik zag dat het daarachter volledig klaar zou worden. Met nog 3 minuten te gaan voor C2 kwam de zon opnieuw in de  blauwe lucht terecht. Reeds voor C2 werd de maanschijf bijna rakend met de zonneschijf en bleven er langs beide zijden van het raakvlak enkele kleine gebieden over van de zonneschijf van mekaar gescheiden door de donkere gedeelten van maanbergen. Dit zijn de zogenaamde Baily’s Beads (parels), genoemd naar de Britse astronoom Francis Baily (1774-1844). Het raakvlak van de Maan en Zonneschijf werd kleiner tot het nog amper een punt was en leek dan wel te rollen vanaf 11 uur tot ongeveer 2 uur. Voortdurend bleven er langs weerskanten nieuwe parels verschijnen. Deze kleine geïsoleerde gebiedjes van de Zonneschijf veranderden voortdurend van vorm en locatie en rolden mee met de maanschijf in de richting van 2 uur. Dan begon de maanschijf opnieuw aan zijn tocht om de Zon te verlaten, nog steeds vergezeld van parels aan beide kanten van het breder wordende raakvlak. In totaal voor meer dan 1.5 minuut aan Baily’s Beads! Wat een heerlijk festijn, waargenomen door een 15 x 50 verrekijker met beeldstabilisatie.

We bleven de eclips nog opvolgen tot het volledige einde bij het vierde contact.  Iedereen was erg opgetogen als we onze weg terug naar Iringa aanvatten. We passeerden opnieuw langs Mafinda, wat vingers betekent in het Swahili, waar we een locale bar opzochten om het succes van de eclips te vieren met een Safari bier.

Na het eclipsgedeelte volgde er voor mij nog een volledige week safari in de minder bezochte maar heel mooie zuidelijke parken van Tanzania: Ruaha National Park en Selous Game Reserve. Een schitterende ervaring.