Precies 40 jaren geleden kreeg het onbemande Pioneer 10 ruimtetuig de gasplaneet Jupiter en de vier Galileïsche manen in het vizier. Astronomen en planetaire wetenschappers hadden hoge verwachtingen en hoopten op schitterende foto's van de grootste planeet in het zonnestelsel...

Op 3 maart 1972 lanceerde NASA de onbemande Pioneer 10 ruimtesonde, één van twee identieke ruimtetuigen voor de exploratie van de buitenplaneten Jupiter en Saturnus. Pioneer 10 werd gebouwd door TRW (Thompson-Ramo-Wooldridge) en de lancering vereiste een Atlas-Centaur die voor de eerste keer in drietraps configuratie werd gelanceerd. Vier thermo-elektrische radio-isotopen generatoren (Plutonium-238) konden de 260kg zware Pioneer 10 voor 30 jaren van stroom voorzien. Het ruimtetuig vloog in een recordtijd van 11 uren voorbij de Maan en dook op 15 juli 1972 in de asteroïden gordel tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter. Dankzij spin-stabilisatie werd de 2,7m radio-antenne van Pioneer 10 permanent naar de Aarde gericht en in februari 1973 kwam het ruimtetuig ongehavend uit de planetoïdengordel.


Op weg naar de buitenplaneten deed Pioneer 10 metingen van het interplanetaire medium en op 6 november 1973 werden de eerste opnames van de reuze gasplaneet gemaakt. Medio november 1973 passeerde de sonde Jupiter’s magnetopauze en werd het magnetisch veld gemeten. Op 3 december 1973 kwam Pioneer 10 het dichtst nabij de wolkentoppen van Jupiter en, ondanks de sterke radiatie, werden vanaf een afstand van 130000 km een 500-tal opnames gemaakt van de kleurrijke gasreus. Ter hoogte van Jupiter bedroeg Pioneer 10's snelheid 132000 km/u en radio-signalen deden er 46 minuten over om de Aarde te bereiken. Op het NASA Ames Research Center nabij San Francisco verbaasden wetenschappers en astronomen zich over de schitterende kleurenfoto's van het wolkendek van de gasreus. Nooit eerder werd de planeet Jupiter zo gedetailleerd in beeld gebracht!


Dankzij de wetenschappelijke metingen door de 11 instrumenten en de beelden van de Galileïsche manen Ganymedes (de grootste maan in het zonnestelsel) en Europa kwamen astronomen en planetaire wetenschappers meer te weten over de planeet dan in de voorbije 4 eeuwen van Aardse telescoop waarnemingen. Jupiter's magnetisch veld reikt tot aan de baan van Saturnus en is 14 keer sterker dan dit van de Aarde. Tevens werd er belangrijke informatie vergaard inzake traject optimalisatie voor de Pioneer 11 sonde die nabij Jupiter kwam in december 1974 en dankzij een gravitatie-swing nabij Saturnus kwam in september 1979. Deze historische missie leverde uitstekende foto's die planetaire wetenschappers konden vergelijken met foto's genomen door andere onbemande ruimtetuigen zoals Voyager I & II (1979), Galileo (1995), Cassini-Huygens (2000) en New Horizons (2007).


Impressie door de Nederlandse space artist EH - Ed Hengeveld van de Pioneer 10 nabij het wolkendek van de gasreus Jupiter op 3 december 1973, met rechts Ganymedes (grootste maan van zonnestelsel).

Op 13 juni 1983 passeerde Pioneer 10 de baan van Neptunus en werd het ruimtetuig het eerste door de mensheid geproduceerde object om het zonnestelsel te verlaten. In januari 2003 verkreeg NASA voor de laatste keer contact met het ruimtetuig op een afstand van 80 AE - Astronomische Eenheden (1AE = de gemiddelde afstand Aarde-Zon = 150 miljoen Km).
Anno 2014 reist de ruimtesonde met een snelheid van 2,5 AE per jaar richting de ster Aldebaran in het sterrenbeeld Taurus (Stier). Het ruimtetuig werd voorzien van een picturale boodschap opgesteld door wijlen Carl Sagan, met de afbeeldingen van een naakte man en vrouw alsook de positie van de Aarde in de Melkweg ten opzichte van 14 pulsars. Op deze manier werd Pioneer 10 een ware ambassadeur naar de sterren!