Binnen deze werkgroep wordt gediscussieerd over eclipsen, waarnemingen voorbereid en waarnemingsgegevens uitgewisseld.

U bent hier

De Transit van Mercurius - 9 mei 2016

Op 9 mei 2016 zal er een transit van Mercurius plaatsvinden. Alhoewel niet zo zeldzaam als de transit van Venus, en daardoor wellicht ook minder interessant voor de media, blijft het toch een speciale gebeurtenis.  De vorige Mercuriusovergang dateert van 8 november 2006 en die was niet in België te zien. Nu worden we wel verwend bij deze eerstvolgende Mercuriustransit. Deze zal immers vanaf het allereerste contact, het begin van de ingress of intrede, tot en met het vierde contact of het einde van de uittrede of egress, in heel Belgíë en het westen van Europa te zien zijn.     

Mercurius is een van de twee binnenplaneten van ons zonnestelsel die net zoals Venus onder bepaalde omstandigheden over de zonneschijf zal trekken. Die omstandigheden doen zich voor wanneer Mercurius zich in haar benedenconjunctie met de Zon bevindt en zich dicht bij een van haar 2 knopen met het eclipticavlak bevindt.  Het baanvlak van Mercurius maakt immers een hoek van 7° met het eclipticavlak. Er doen zich meer Mercuriusovergangen voor dan Venusovergangen omdat de omlooptijd van Mercurius rond de Zon van bijna 88 dagen veel korter is dan de 225 dagen van Venus. In sommige eeuwen doen er zich 13 Mercuriusovergangen voor, in andere eeuwen zijn er dat 14.

In het huidige tijdperk, vinden transits van Mercurius plaats rond 8 mei en rond 10 november. Dit zijn de data waarop de Aarde door de knopenlijn van de baan van Mercurius trekt. Gedurende de novemberovergangen bevindt Mercurius zich bij haar perihelium, en dus verder van de Aarde verwijderd, waardoor haar schijnbare diameter slechts 10” bedraagt. Bij de meitransits bevindt Mercurius zich bij haar aphelium en bedraagt haar schijnbare diameter 12”. Aangezien de planeet hier echter veel trager beweegt in haar baan rond de Zon zijn de kansen op een meitransit evenwel veel kleiner dan bij een transit in november. Door de grote excentriciteit van de baan van Mercurius (e = 0.2056) is de baansnelheid van Mercurius bij haar perihelium doorgang meer dan 50% groter dan in het aphelium. November transits gebeuren met intervallen van 7, 13 en 33 jaar, terwijl Mercuriusovergangen in de maand mei zich voordoen met intervallen van 13 en 33 jaar.  

   

Lijst van transits van Mercurius:

 

9 mei 1970

10 nov 1973

13 nov 1986

6 nov 1993

15 nov 1999  (rakend)

7 mei 2003

8 nov 2006

9 mei 2016

11 november 2019

13 november 2032

7 november 2039

7 mei 2049

9 november 2052

10 mei 2062

11 november 2065

14 november 2078

7 november 2085

8 mei 2095

10 november 2098

 

Tijdstip in UT van maximum transit

 

08:16

10:32

04:07

03:57

21:41

07:52

21:41

14:57

15:20

08:54

08:46

14:24

02:30

21:37

20:07

13:42

13:36

21:08

07:18

Minimum scheiding centrum Zon

 

114”

26”

470”

927”

963”

708”

423”

319”

76”

572”

822”

512”

319”

521”

181”

674”

718”

310”

215”

 

 

Het observeren van de Mercuriusovergang

Net zoals bij de Venusovergang zijn er 4 contacten bij de transit van Mercurius: de transit vangt aan bij contact I waarop de schijf van de planeet de zon uitwendig zal raken. Vervolgens schuift de planeet langzaam over de rand van de zon tot deze volledig te zien zal zijn. De planeet is nu inwendig rakend aan de zon, dit is het ogenblik van contact II. Deze fase tussen contact I en II noemen we intrede of ingress en zal bijna 3.5 minuten duren.

Vanaf tweede contact krijgen we een lange fase waarbij Mercurius langzaam over de felle zonneschijf zal trekken tot ze die opnieuw inwendig zal raken op het ogenblik van contact III. Deze fase zal bijna 7.5 uur duren.

Tenslotte zal de planeet opnieuw over de rand van de zonneschijf schuiven tot ze die uitwendig zal raken bij contact IV. Deze laatste fase tussen contact III en IV noemt men uittrede of egress en zal iets meer dan 3 minuten duren.

Het maximum van de transit is het ogenblik waarop de afstand van Mercurius tot het midden van de Zon het kleinste zal zijn. Op dat ogenblik zal de geocentrische hoekafstand tussen Mercurius en het midden van de Zon, de zogenaamde minimum scheiding (minimum separation) 318.5” bedragen.  

 

Contact I        11:12:19

Contact II       11:15:31

Maximum Transit      14:57:26

Contact III       18:39:14

Contact IV       18:42:26

 

Om de preciese tijden van je locatie te kennen dien je een transit-of-mercury calculator te gebruiken, zoals deze van Xavier Jubier: http://xjubier.free.fr/en/site_pages/MercuryTransitCalculator.html

Zoals vermeld in de inleiding kan men dit fenomeen vanuit heel België waarnemen. Er blijven natuurlijk nog steeds de elementen van de natuur waarmee men rekening moet houden. In België is dat voornamelijk het weer en de kansen op een klare hemel. Gedurende 7.5 uur zijn de kansen dat men wellicht iets zal zien van de transit groter dan bij een totale zonsverduistering die amper enkele minuten duurt. Toch zal men de meest interessante momenten van in-en uittrede niet willen missen. Binnen Europa is daarom een locatie in Spanje wellicht aangewezen omdat de transit er ook nog van begin tot einde te zien zal zijn met merkelijk beter kansen op succes. Ook het westen van Noord-Afrika, met name Marokko, scoort hoog bij de “transitreizigers”, maar de meest populaire bestemming wordt wellicht de Canarische eilanden.  

Waarnemers die geinteresseerd zijn om bij te dragen tot een wetenschappelijk experiment kunnen de tijdstippen van de 4 contacten meten. Dat is evenwel geen eenvoudig klus vooral omdat voor het eerste contact en na het vierde contact de planeet niet zichtbaar is. Een H-alfa filter met protuberanzenactiviteit of wat chromosfeer op de achtergrond kan hierbij helpen. Ook het meten van het tweede en derde contact is niet zo eenvoudig omdat men heeft af te rekenen met het zogenaamde zwarte druppel effect. Pas als de dunne draad die planeet met de zonnerand verbindt, breekt en de planeet volledig omringd wordt door zonnelicht, is het echte tijdstip van contact II aangebroken. De metingen van de 4 tijdstippen, tesamen met een foutenmarge en geografische coordinaten van de waarnemingsplaats gebaseerd op GPS,  kunnen naar Dr. John E. Westfall (johnwestfall@comcast.net) gestuurd worden.

Het was Johannes Kepler die in 1627 had berekend dat er een Mercurius en een Venus transit zou plaatsvinden in het jaar 1631. Hij heeft het zelf evenwel nooit kunnen meemaken aangezien hij in 1630 overleed.  Het was de fransman Pierre Gassendi die er als eerste door ons bekend is in geslaagd, om een Mercuriusovergang succesvol waar te nemen. Die vond plaats op 7 november 1631.

Net zoals bij een Venustransit kan men bij een Mercuriustransit gebruik maken van het parallax effect om de afstand Aarde-Zon en de hiermee verbonden Astronomsiche Eenheid of AE te bepalen.  Edmund Halley had hiervoor in 1716 een methode ontwikkeld om aan de hand van de tijdstippen van begin en einde van de transit de afstand te bepalen van de Zon tot de Aarde.  Alhoewel deze methode niet praktisch was, leidde ze toch tot de eerste goede waarden van de AE na de transit van Venus expedities van 1761 en 1769.

Veilig kijken

Om veilig naar deze transit van Mercurius te kijken, gelden dezelfde aanbevelingen als bij het kijken naar de Zon of naar de partiële fase van een zonsverduistering te kijken.  Aangezien de planeet Mercurius met een schijnbare diameter van 12” of slechts 1/157ste van de zonnediameter relatief klein is, zal men minstens een kleine telesccoop met een vergroting van minimaal 50 x moeten hebben om dit fenomeen te kunnen observeren. Uiteraard dient men voor het objectief van deze telescoop een speciale zonnefilter te plaatsen.. Meestal maakt men hiervoor gebruik van metaalgecoate filters die geproduceerd worden door telescoopfabrikanten of producenten van optisch materiaal. Men kan ook zelf een filter maken uit gealuminiseerd polyester met een metaalcoating en zwarte polymeer en die voor het objectief van de telescoop plaatsen. Voor visuele waarnemingen moet de optische densiteit minstens 5.0 bedragen.

Meer informatie over veilige filters door specialist Ralph Chou vindt U op volgende web site: http://www.mreclipse.com/Special/filters.html.

Men kan het beeld gevormd door de telescoop ook projecteren op een wit scherm of stuk karton dat men plaatst achter de opening van de telescoop. Kijk alleen naar het gevormde beeld op het scherm en nooit door de opening!

Meer gegevens over de Mercuriusovergang vindt U ook in de Hemelkalender op p.24.  

Referentie:  http://eclipsewise.com/oh/tm2016.html

Foto: Dominique Dierick

Reageer