In een reeks artikeltjes wil ik (de werkgroepleider) beschrijven welke kunstmanen interessant kunnen zijn voor waarneming met het blote oog. Anders gezegd waarnemen zonder optische hulpmiddelen. Dit kan van pas komen bij kijkavonden. Omdat het niet de bedoeling is om voorspellingen op deze website te plaatsen, en u toch te helpen, verwijs ik u naar mijn artikeltje over hoe je Heavens-Above kunt gebruiken om je eigen voorspellingen, inclusief sterrenkaartjes te maken.

Wat ik wel opgeef is van de behandelde kunstmaan:

• De internationale aanduiding ook wel COSPAR-nummer genoemd
• Het catalogusnummer bij Space Track, ook wel NORAD-nummer genoemd
• De meest gebruikelijke naam

Bij www.Heavens-Above.com kun je een satelliet uit hun database laten voorspellen. Daarbij kun je kiezen uit verschillende specificaties. Ik gebruik altijd het catalogusnummer als eerste en als laatste nummer en krijg dan de gewenste voorspellingen als de kunstmaan tenminste zichtbaar is in de opgegeven periode. Bij Heavens Above is een selectie gemaakt van heldere kunstmanen. Ik gebruik die selectie niet maar volg mijn eigen ervaring als ik op heldere of specifieke kunstmanen selecteer. De selectie bij Heavens Above is waarschijnlijk gebaseerd op de theoretisch bepaalde standaardmagnitude. In de praktijk wijkt die wel eens af.

Wat is standaard magnitude?

De definitie van standaard magnitude bij kunstmanen is de magnitude (of helderheidsklasse) die de kunstmaan heeft op 1000 km van de waarnemer waarbij de helft van de kunstmaan beschenen wordt. Dus zoals eerste kwartier of laatste kwartier bij onze natuurlijke maan. Je zult wel aanvoelen dat bij “volle kunstmaan” hij helderder zal zijn. Net als onze natuurlijke maan vol is bij stand recht tegen over de zon, is dat bij kunstmanen het geval. Dus je kunt verwachten dat kunstmanen, die nog door de zon beschenen worden, het helderst zijn als ze zich vanuit de waarnemer gezien, tegenover de zon bevinden.

Samenvattend kun je stellen: kijk naar het hemelgebied tegenover de zon om de meeste kans te hebben (heldere) kunstmanen te zien.

Afwijkende belichtingen

Er zijn echter uitzonderingen. Er zijn satellieten waarop relatief grote platte vlakken bij een bepaalde stand het zonlicht naar de waarnemer reflecteren. Dan zijn deze objecten helderder op onverwachte plaatsen aan de hemel. Een extreem voorbeeld hiervan zijn de Iridiumschitteringen, ook genoemd Iridiumflares genoemd.

Een ander voorbeeld.

Het is me een keer overkomen dat ik in de vroege morgen het ISS volgde. Deze grote kunstmaan verplaatst zich ongeveer van west naar oost aan de sterrenhemel. In de morgenhemel beweegt hij zich dus van ongeveer tegenover de zon naar ongeveer richting de zon. (Dat ongeveer moet je heel ruim nemen). Dus het ISS zal volgens de belichtingsomstandigheden zeer helder zijn bij opkomst en steeds verder verzwakken naarmate hij dichter bij de zon komt. Zo ook deze keer; Het leek erop, het was zelfs voorspeld, dat het ISS nabij de planeet Venus zou gaan. Dat kwam mij goed uit om eens een serieuze helderheidsschatting te doen. Tot mijn verbazing verhelderde het ISS en overtrof de planeet met ongeveer twee magnituden.

Roterende satellieten

Er zijn kunstmanen, die door een of andere oorzaak, al dan niet bedoeld, roteren om één of meerdere assen. Daarbij kan het gebeuren dat een plat vlak regelmatig over een langere of kortere periode het zonlicht je richting uit weerkaatst. Dit is zichtbaar als een reeks flitsen. Bij cilindervormige rakettrappen waarbij de lange as beduidend groter is dan de korte as, vindt wel eens rotatie plaats langs die korte as. Afwisselend wordt een groter en kleiner wordend weerkaatsend oppervlak getoond. Dit is terug te vinden in een vloeiend helderheidsverloop van betreffend object. Het meest sprekend in het verleden was de Kosmos-raket. Deze had vaak gedurende de maanden na de lancering zo’n tuimeling, waardoor we helderheidsvariaties konden waarnemen.

In aparte artikeltjes zullen wat van die bijzondere kunstmanen beschreven worden.

Bram Dorreman (WG Kunstmanen)