Vooreerst een proficiat voor Alex die verjaarde en die ons met taart tracteerde.

Dan volgde een korte discussie over exoplaneten, geleid door Edy. Edy zal daar volgende maand verder op ingaan.

Er was ooit een oceaan op Mars
(Tony)

Er zijn voldoende aanwijzingen voor het feit dat er ooit op Mars vloeibaar water moet geweest zijn. Onderstaande afbeeldingen getuigen hiervan.

Gelaagde sedimentafzettingen (Mount Sharp, NASA)

Rivierafzettingen, links op aarde en rechts op Mars (NASA)

We moeten nog even de aandacht vestigen op het grote verschil in topografie tussen het noordelijk en het zuidelijk halfrond van Mars. Het noordelijk halfrond is veelal vlak, het zuidelijk daarentegen ruw en vol met kraters.

(NASA)

Zwitserse onderzoekers hebben hiervoor een verklaring gevonden. Kort na de vorming van Mars moet een object, hoofdzakelijk bestaande uit ijzer, met een massa van een tiende van die van Mars op de zuidpool ingeslagen zijn. Het object brak door de korst van Mars en op het zuidelijk halfrond werd een magmazee gevormd. Na een drie miljard jaar stopte de vulkanische activiteit, de lava stolde en er vormde zich de zuidelijke hooglanden.

Het warmtetransport van de kern naar de mantel nam sterk af en een tijd later viel de dynamo, verantwoordelijk voor het magnetisch veld, stil. De zonnewind kan dan haast ongestoord doordringen en Mars van zijn atmosfeer ontdoen.

Een zeer belangrijke fractie van het aanwezige water verdampte (sublimeerde) en zien we nu een dorre woestijn, met aan de polen en ondergronds nog een hoeveelheid ijs.

University of Arizona

De landers op Mars hebben geen globaal overzicht van het watergehalte in bv. de atmosfeer van de planeet. Men kan dit onderzoek beter uitvoeren van op aarde en in het IR. Hieraan hebben de VLT, de Keck telescopen en de NASA IR Telescope Facility gedurende drie Marsjaren gewerkt.

Men bepaalde de verhouding HDO/H₂O: het zwaardere HDO (één waterstof is vervangen door deuterium) ontsnapte moeilijker aan de aantrekkingskracht van de planeet. De oceanen op aarde bevatten voor elk molecuul HDO ongeveer 3200 watermoleculen.

Door de veranderende verhouding HDO/H₂O te meten, krijgt men een idee van de hoeveelheid water die op Mars ontsnapt is. Deze metingen werden in kaart gebracht en ze vertonen seizoensveranderingen en microklimaatwijzigingen.

Nu blijkt dat het atmosferische water nabij de polen van Mars met een factor 7 is verrijkt aan HDO t.o.v. het water op aarde. Het water in de ijskappen van Mars is dan met een factor ongeveer 8 verrijkt. Mars moet ongeveer 7 tot 8 maal zoveel water zijn kwijtgeraakt dan dat er nu nog in de poolkappen zit.

Er moet dan op de jonge Mars een oceaan aanwezig geweest zijn die 20 miljoen km³ water moet hebben bevat (vergelijkbaar met de Atlantische Oceaan). Deze oceaan zal vermoedelijk, gezien de topografie van de planeet, in de lage noordelijke vlakten hebben gelegen.

Wat kort nieuws

(Tony)

1. Er is een verklaring gevonden voor de  kleur van de Grote Rode Vlek op Jupiter. Men dacht dat die kleur ontstond onder invloed van UV-straling op NH₄HS, afkomstig van dieper liggende lagen. Experimenten in het labo leverde een groene kleur op!

NASA

Werden echter mengsels van ammoniak en acetyleen bestraald met UV-licht, dan ontstond een roodachtig materiaal dat dezelfde verstrooiingseigenschappen bezit als de Grote Rode Vlek.

1. Men heeft bij de Magelhaanse Wolken sterren gevonden tot op een afstand van liefst ca. 55 000 lichtjaar. De sterren werden geïdentificeerd op basis van hun snelheden en kleur. Beide stelsels blijken groter te zijn dan gedacht en ook ongelijkmatiger van structuur.

Alles wijst erop dat de Wolken ontstaan zijn uit versmelting van kleinere objecten. De Grote Wolk staat op een afstand van 160 000 lichtjaar, de Kleine iets verder.

1. Kepler-432b is een reuzenplaneet met een massa zesmaal die van Jupiter. Ze heeft ongeveer dezelfde afmetingen als Jupiter en bijgevolg een grote dichtheid.

NASA

De planeet draait in 52 dagen rond een rode reus. Ter vergelijking: Mercurius draait in 88 dagen rond de zon. De temperatuur op de reuzenplaneet varieert tussen 1000 °C (periastron) en 500 °C (apo-astron). De planeet zal binnen ca. 200 miljoen jaar door de nog steeds opzwellende rode reus opgepeuzeld worden. En dan te bedenken dat men, na de ontdekking van de eerste exoplaneten, dacht dat planeten niet konden voorkomen in meersterrensystemen en rond rode reuzen.

1. Een 70 000 jaar geleden passeerde een dubbelster door de buitenste regionen van de Oortwolk.

De dichtste nadering tot de zon: 0,5 lichtjaar (ca. 50 000 AE). De hoofdster is een rode dwergster (spectraaltype M9), de begeleider een bruine dwerg (spectraaltype T5). Nu staat de dubbelster op ca. 20 lichtjaar van de zon.

1984: Raup en Sepkoski postuleren het bestaan van een “Nemesisster” die een sterke verstoring in de Oortwolk zou hebben veroorzaakt. Hierdoor werd een regen van kometen naar het binnenste deel van het zonnestelsel gejaagd. Dit alles om massa-extincties in de geologische geschiedenis te verklaren.

1. In 1990, 25 jaar geleden, fotografeerde Voyager 1 van op een afstand van 40 AE (6 miljard km) de aarde. Onze planeet was één pixel groot!

Het lokte Carl Sagan, die reeds jaren voordien dit idee had geopperd, de uitspraak: “Pale Blue dot”.

NASA

1. Het is tevens 25 jaar geleden dat de Hubble space telescoop werd gelanceerd. Het idee hiervoor ontstond in 1946 (Lyman Spitzer) en in 1979 werd begonnen met de bouw van de 2,4 meter spiegel. De geplande lancering in 1986 werd, omwille van de Challengerramp, uitgesteld. Uiteindelijk werd de HST gelanceerd op 4 april 1990. En onmiddellijk ontstonden grote problemen: de telescoopspiegel vertoonde sferische aberratie. In 1993 kreeg de HST een “bril” en sindsdien werkt hij perfect. Zie ook: hubblesite.org en heritage.stsci.edu, voor een overvloed aan prachtige foto’s.

Een beetje statistiek:

op 23 augustus 1996 had de telescoop een afstand van 1,5 miljard km afgelegd;

op 13 juli 1999 begon hij aan zijn 50 000^ste omloop;

op 24 december 2002 bedroeg de afgelegde afstand 3,2 miljard km;

in 2011 verrichtte hij zijn miljoenste waarneming en verscheen de  tienduizendste publicatie;

2015 de HST heeft ongeveer 40 000 objecten waargenomen en één miljoen beelden gemaakt.

1. Verder waren er nog bijdragen over de ster Eta Carinae, onze buur M31 en kort iets over Dawn bij Ceres. Hier zal later zeker nog in detail op ingegaan worden.