Op 11 november van dit jaar zal er een overgang of transit van Mercurius plaatsvinden. Onze kleine binnenplaneet zal dan langzaam als een kleine zwarte stip, over de zonneschijf trekken. Deze mercuriusovergang zal in België gedeeltelijk te zien zijn vanaf het eerste contact op 12h35m UT (13h35 lokale tijd) totdat de Zon ondergaat. Op dat ogenblik zal de transit nog steeds bezig zijn zodat we de laatste fase met de egress of uittrede van de planeet, niet kunnen waarnemen in België. De Zon zal reeds ondergaan om 16h02m UT te Ukkel, dit is iets minder dan 3.5 uur na de ingress of intrede terwijl de volledige mercuriustransit vanaf Contact I tot en met contact IV bijna 5.5 uur zal duren. 

De vorige Mercuriusovergang ligt misschien nog vers in het geheugen omdat ze “slechts” drie jaar geleden plaatsvond, namelijk op 9 mei 2016 en was toen volledig zichtbaar in België van begin tot en met het einde. Naar het einde van de transit kwamen wolken roet in het eten gooien voor de meeste waarnemers.

Bij deze vorige transit van 9 mei 2016, bevond Mercurius zich kort bij een van haar 2 knopen met het eclipticavlak.  Het baanvlak van Mercurius maakt namelijk een hoek van 7° met het eclipticavlak zodat de baan van deze kleine binnenplaneet het eclipticavlak op 2 plaatsen zal snijden, de knopen of knooppunten genaamd. De doorgangen van Mercurius door zijn 2 knopen, in het huidige tijdperk, vinden plaats op 8 mei en op 10 november. De transit van 2019 doet zich dus voor in de novemberknoop. Aangezien bij de meidoorgang Mercurius zich kort bij het aphelium van zijn wel zeer excentrische baan (e = 0.2056) rond de Zon bevindt, is de baansnelheid daar veel kleiner dan bij een novemberdoorgang. Dat verklaart meteen waarom de transit van 9 mei 2016 bijna 7,5 uur duurde terwijl deze van 11 november 2019 ‘slechts’ 5,5 uur zal duren.  

Er doen zich meer Mercuriustransits voor in november dan in mei omdat in november de binnenplaneet zich dan veel dichter bij de Zon bevindt dan bij een meitransit. 

In de meeste eeuwen doen er zich 13 Mercuriusovergangen voor, in sommige eeuwen, zoals de 21ste eeuw, zijn er dat 14. 

Het observeren van de Mercuriusovergang

Een ander gevolg van de grote excentriciteit van de Mercuriusbaan, is dat op 11 november, als de planeet zich het dichtst bij de Zon, en dus ook het verst van de Aarde zal bevinden, de schijnbare diameter slechts 10” zal bedragen tegenover 12” voor een mercuriusdoorgang in mei. In vergelijking met de diameter van de zonneschijf is dat een factor van 194 maal kleiner.  We raden daarom aan om met een telescoop met een vergroting van minimaal 50 maal te oberveren, uiteraard voorzien van een zonnefilter. Dezelfde veiligheidnormen als bij het waarnemen van de Zon of partiële eclipsen dienen in acht genomen te worden voor het  veilig observeren en fotograferen van deze overgang.

De tijdstippen die we hieronder weergegeven zijn, gelden voor een waarnemer in het centrum van de Aarde. Afhankelijk van de locatie op het aardoppervlak zullen deze tijden met enkele seconden tot maximum 1 minuut verschillen. Voor wie de precieze tijdstippen van de contacten wil kennen voor zijn waarnemingsplaats, raden we aan een Transit of Mercurius-calculator te gebruiken die beschikbaar zijn op het internet.

Deze Mercuriusovergang zal aanvangen om 12h35m als de schijf van Mercurius de Zonneschijf uitwendig zal raken, het eerste contact. Dit eerste contact is moeilijk nauwkeurig te meten omdat Mercurius voor het eerste contact niet zichtbaar is. De intrede of ingress is dan begonnen en duurt amper 1m41s.  In deze fase schuift de kleine schijf van Mercurius verder over de rand van de Zon tot deze volledig te zien zal zijn als een kleine zwarte cirkel. De planeet is nu inwendig rakend aan de zon, dit is het ogenblik van contact II. Vanaf tweede contact krijgen we een lange fase waarbij Mercurius langzaam over de helle zonneschijf zal trekken tot ze die opnieuw inwendig zal raken op het ogenblik van contact III. Deze fase zal bijna 5.5 uur duren. Het maximum van deze transit, dit is op het ogenblik dat Mercurius het dichtst bij het midden van de zonneschijf zal staan,  doet zich voor op 15h20m met een angulaire afstand van 76”. In Ukkel zal de Zon dan slechts 5º boven de horizon staan. Op 16h02m zal de Zon ondergaan in Ukkel zodat we de laatste fase van de transit niet kunnen zien. Het derde contact is namelijk om 18h03m. In deze laatste fase van uittrede of egress schuift Mercurius over de rand van de zonneschijf tot ze die uitwendig zal raken bij contact IV. De uittrede zal 1m41s duren.  

                                    De angulaire positie is de hoek gemeten tussen het noorden van de Zon en de richting van Mercurius vanaf het centrum van de Zon, tegen de wijzers van de klok in.

Al wie deze mercuriustransit mist, zal nog 13 jaar moeten wachten, meer bepaald tot 13 november 2032, om de eerstvolgende Mercuriusovergang mee te maken. Op de eerstvolgende Venusovergang, is het nog langer wachten, namelijk tot 10-11 december 2117, en deze is bovendien niet zichtbaar in Europa. Een goede motivatie om deze gelegenheid op 11 november zeker niet te missen!