Venus aan de hemel

De maanden februari, maart en april waren zeer gunstig om de planeet Venus ‘s avonds te zien. De planeet prijkte in het westen als de meest heldere ‘ster’. Ongetwijfeld zullen meerdere lezers vanuit hun vriendenkring een vraag hebben gekregen welke ‘ster’ het was. Met een helderheid die rond deze periode rond een magnitude -4 lag, kan het niet verwonderen dat iedereen ze goed heeft gezien.

Door de optimale positie van Venus ging deze 4 uur na de zon onder. De grootste elongatie (1°) gebeurde op 24 maart 2020. De positie wordt grafisch weergegeven in de hemelkalender 2019 op pagina 36.

Zoals iedereen wel weet is het observeren van Venus niet evident. De planeet is namelijk zéér helder. Dit maakt dat een visuele waarneming van de planeet, zeker het elusieve wolkendetail, moeilijk. Om het visueel te vergemakkelijken wordt melding gemaakt om dit in de schemering te doen, of overdag. Een geelfilter en/of een blauwfilter kan helpen om het contrast te verbeteren.

In 2020 konden we, buiten deze optimale positie aan de avondhemel, ook genieten op 3 april 2020 van een samenstand van Venus met de Plejaden. In de aanloop naar dit evenement kon al de positie van de planeet ten opzichte van de plejaden opgevolgd worden. Elke dag kwam de planeet dichter bij de sterrenhoop.

foto: Jeroen De Vleesschauwer

In juli was Venus ‘s morgens weer zichtbaar. Ze was dan op haar helderst met een magnitude van -4.5. Dit gebeurde op 8 juli. In tegenstelling tot de andere planeten, is Venus het helderst als ze nog een sikkelvorm heeft. Door de positie van de planeet ten opzichte van de Zon en de Aarde is dit uiteraard logisch. Mocht ze 100% verlicht zijn, staat de Zon in de weg.

Op 13 augustus had Venus haar grootste westelijke elongatie bereikt hebben. Hoe kleiner de elongatie, hoe dichter ook de planeet schijnbaar de Zon nadert. Zo heeft op 31 mei 2020 Geert Vandenbulcke Venus gefotografeerd toen deze op 5° van de Zon stond. Geert heeft hier een film van gemaakt en geplaatst op Vimeo: https://vimeo.com/424518012. 

In de herfstmaanden zal Venus 's morgens zichtbaar zijn. In oktober komt ze meer dan drie uur voor de zon op. Voor de vroege vogels ideaal om de planeet te observeren. Zeker naar de schemering toe zal het contrast tussen de heldere planeet en de donkere hemelachtergrond al minder groot zijn. Hierdoor kan je ze visueel beter bekijken in de hoop helderheidsverschillen op het wolkendek waar te nemen. 

Wetenschap en Venus

Op wetenschappelijk vlak is er ook het een en ander gepubliceerd over Venus. Begin 2020 is er in Science Advances een studie gepubliceerd over bewijs dat Venus nog actieve vulkanen zou hebben. Uit waarnemingen kan afgeleid worden dat er lavastromen zijn op Venus die mogelijk nog maar enkele jaren oud zijn. Dit maakt het de enige planeet buiten de Aarde met recente uitbarstingen.

Door waarnemingen van NASA’s Magellan ruimtesonde en ESA’s Venus Express naast elkaar te leggen kon verse lava of stukken van het oppervlak die veranderd waren in kaart worden gebracht. 

Deze nieuwe kennis kan gebruikt worden om de systemen achter vulkanisme bij de Aarde en Venus beter te begrijpen en kan gebruikt worden in de studie van Mars en waarom daar geen actieve vulkanen meer voorkomen.

Ook de atmosfeer van Venus is geobserveerd. Ook hier is wetenschappelijk resultaat kenbaar gemaakt in 2020. Op 23 april 2020 is door een internationaal onderzoeksteam geleid door Takeshi Horinouch van de Hokkaido Universiteit een studie gepubliceerd in het vakblad Science. 

Hun studie haalt aan dat de planeet zeer traag roteert, 243 aardse dagen zijn nodig om een venusdag te vullen. De atmosfeer draait dan weer 60 keer sneller dan de rotatie van de planeet. Naarmate de hoogte stijgt, zal de snelheid stijgen van deze atmosferische rotatie. Je kan gerust spreken van “super-rotatie”.

Sinds de ontdekking van deze super-rotatie in de jaren ‘60 is het mechanisme hierachter nog niet helemaal doorgrond. Door hun onderzoek is nu aan het licht gekomen dat deze rotatie ontstaat door “vloedgolven” gevormd doordat de atmosfeer zonnewarmte afvoert van de hete zonkant naar de koude nachtkant.

Door de wolkpatronen in detail te bestuderen is er meer inzicht in dit procedé van warmtehuishouding op Venus door de atmosfeer en de daarbij horende super-rotatie van de atmosfeer.

Een greep uit de waarnemingen

foto's: Leo Aerts

foto: Richard Bosman